20 vragen over het Zikavirus

dossier Waar en hoe kunt u besmet worden, is het gevaarlijk als u zwanger bent en hoe kunt u besmetting voorkomen?
(Stand van zaken april 2016)


Sinds 2015 heerst er een Zika-epidemie in Zuid-Amerika, Centraal-Amerika en de Caraïben en enkele eilanden in de Stille Oceaan. Tussen januari 2007 en maart 2016 hebben meer dan 50 landen (waarvan meer dan 40 sinds januari 2015) gevallen van lokale overdracht van het Zikavirus aangegeven. Naar verwachting zal de epidemie zich in de volgende maanden verder uitbreiden.

1. Wat is het Zikavirus?

Het Zikavirus is een flavivirus, net zoals het dengue-,
chikungunya-, Japanse encefalitis en West-Nilevirus.
Het Zikavirus is voor het eerst gevonden in Uganda en Tanzania in 1947. Vervolgens werd het gesignaleerd in Azië. Het virus heeft zich vervolgens naar Micronesië (eilandengroep in Grote of Stille Oceaan) (2007), Frans-Polynesië (2013) en Zuid-Amerika (2015) verspreid.

2. Hoe wordt het Zikavirus overgedragen?

• Het Zikavirus wordt hoofdzakelijk overgebracht door Aedes-muggen (A. aegypti en de Aziatische tijgermug, A. albopictus). Dezelfde muggen dragen ook dengue, chikungunya en gele koorts over. Deze muggen komen niet in België en ook nauwelijks in Europa voor.
Deze muggen zijn meestal in de ochtend, op het einde van de namiddag en in de vooravond actief zijn, maar kunnen ook 's avonds en 's nachts steken.
• Het virus kan tijdens de zwangerschap via de placenta of bij de bevalling worden overgedragen van moeder op kind. Dit kan ernstige afwijkingen bij het kind veroorzaken.
• Overdracht van man op vrouw via seksueel contact is eveneens aangetoond. Tot nu toe ging het altijd om mannen die ook ziekteverschijnselen vertoonden.
• Ook via bloed(transfusie) is besmetting mogelijk.
• Er bestaan tot nu toe geen aanwijzingen dat Zika kan overgedragen worden via moedermelk.

3. Wie kan besmet worden?

123-txt-zika-virus-04-16.jpg
• Iedereen die woont of reist in een streek waar het Zikavirus voorkomt, kan besmet worden.
• Vrouwen die seksueel contact hebben met een man die Zika heeft, kunnen ook geïnfecteerd worden.
Wie ooit besmet is geweest, is waarschijnlijk (voor lange tijd) beschermd tegen nieuwe infecties.

4. Kan het Zikavirus door seksueel contact worden overgebracht?

Hoewel het Zikavirus voornamelijk wordt overgedragen door muggen, zijn er gevallen gerapporteerd van seksuele overdracht van man op vrouw. Het is aangetoond dat het virus tot twee maanden aanwezig kan zijn in het sperma. Het is niet bekend of mannen die geen klachten hebben (gehad) het virus ook via seksueel contact kunnen overdragen.
Overdracht van besmette vrouwen op mannen is tot nu toe niet aangetoond.
Het gebruik van een condoom of seksuele onthouding kan overdracht van het Zikavirus voorkomen. Koppels waarvan de man terugkomt uit een land waar Zika-koorts voorkomt, en waarvan de vrouw zwanger is of zwanger wil worden, wordt alleszins aangeraden om een condoom te gebruiken.

5. Waar komt het Zikavirus voor?

Het Zikavirus dankt zijn naam aan het Zikawoud in Uganda waar het in 1947 voor het eerst werd ontdekt. In 2007 was er een eerste grotere epidemie in Micronesië en in 2013 in Frans Polynesië. Sinds 2015 heeft het virus vele landen in Centraal- en Zuid-Amerika en de Caraïben bereikt.

Het is waarschijnlijk dat de ziekte zich de komende tijd verder zal verspreiden over de (sub)tropische delen van het Amerikaanse continent. Dit komt door intensief reisverkeer en door de aanwezigheid van de mug die dit virus kan overdragen.
De volgende landenlijst omvat de landen waar in de voorbije negen maanden besmettingen met het Zikavirus werden vastgesteld. Het besmettingsgevaar verschilt echter van land tot land. De kans dat u in Azië en Afrika het zikavirus oploopt is bijvoorbeeld aanzienlijk kleiner dan in Zuid- en Centraal-Amerika en de Caraïben.

Afrika

Kaapverdië

 

Azië

Filipijnen

Thailand

Vietnam

 

Caraïben

Aruba

Barbados

Bonaire

Cuba

Curaçao

Dominica

Dominicaanse Republiek

Guadeloupe

Haiti

Jamaica

Martinique

Puerto Rico

Saint Martin

Saint Vincent en de Grenadines

Sint-Maarten

Trinidad en Tobago

Virgin Islands

 

Centraal- en Zuid-Amerika

Bolivië

Brazilë

Colombia

Costa Rica

Ecuador

El Salvador

Frans-Guyana

Guatemala

Guyana

Honduras

Mexico

Nicaragua

Panama

Paraguay

Suriname

Venezuela
 

Oceania/Eilanden Stille Zuidzee

Fiji

Kosrae (Micronesia)

Marshall-eilanden

Nieuw Caledonië

Samoa

Tonga

Bron:

ECDC Op deze website vindt u kaartjes met de risicolanden.

ecdc.europa.eu

6. Komt het Zikavirus ook in Europa voor?

Het Zikavirus wordt overgedragen door Aedes-muggen. Verspreiding van het Zikavirus binnen Europa is zeer onwaarschijnlijk omdat Aedes-muggen hier door het klimaat niet of nauwelijks voorkomen.
Alle gevallen van Zikakoorts in Europa betreft reizigers die de getroffen gebieden in Zuid- en Centraal-Amerika of de Caraïben hadden bezocht.
• In België komen deze muggen niet voor.
• Muggen kunnen zich op grote afstanden verspreiden wanneer de eitjes (of larven) ‘meeliften’ met internationaal transport van producten. De tijgermug komt incidenteel naar België via de handel van tweedehands autobanden en Lucky Bamboo-planten.
• De tijgermug, Aedes albopictus-mug, komt in de zomer wel in Zuid-Europa voor. Lokale uitbraken van Zika-koorts zijn dus mogelijk in Zuid-Europa wanneer iemand zou terugkeren met het Zikavirus en vervolgens wordt gestoken door een Aedes albopictus, naar analogie met wat in het verleden is gebeurd met dengue en chikungunya.

Lees ook: Dengue (knokkelkoorts): virusinfectie met ernstige complicaties

7. Wat zijn de symptomen van Zika-koorts?

In de overgrote meerderheid van de gevallen zijn er geen klachten en verloopt de ziekte onopgemerkt. Dengue-, chikungunya- en Zikavirus veroorzaken zeer gelijkaardige klachten en zijn niet van mekaar te onderscheiden op basis van symptomen.

De meest voorkomende symptomen zijn griepachtige klachten:
• matige koorts,
• huiduitslag,
• hoofdpijn
• spier- en gewrichtspijn,
• ontstoken ogen (conjunctivitis),
• vermoeidheid,
• soms: misselijkheid, braken, diarree.
Normaal verdwijnen deze klachten spontaan na 4 tot 7 dagen.

8. Waarom is Zika-koorts gevaarlijk tijdens de zwangerschap?

Het is bijna zeker dat een besmetting met het Zikavirus tijdens de zwangerschap kan leiden tot een groeiachterstand, oogafwijkingen, miskramen en schade aan de hersenen met verkalkingen en microcefalie (abnormaal kleine schedel) kan veroorzaken.

9. Kan Zikakoorts ook gevaarlijk zijn voor iemand die niet zwanger is?

In de overgrote meerderheid van de gevallen verloopt de ziekte mild. Maar soms kan het ernstige complicaties geven. Het is niet bekend wie een verhoogd risico op dergelijke complicaties loopt.

Syndroom van Guillain-Barré
Er bestaan zeer sterke aanwijzingen dat het zikavirus de verlammingsziekte Guillain-Barré kan veroorzaken. Het Guillain-Barré syndroom is een zeldzame aandoening van de zenuwen buiten het centrale zenuwstelsel: de motorische zenuwen die vanuit het ruggenmerg naar de spieren lopen en de gevoelszenuwen die van de huid, gewrichten en spieren naar het ruggenmerg gaan. Dit kan spierzwakte en verlamming en vaak ook van gevoelsstoornissen zoals gevoelloosheid of tintelingen veroorzaken. De meeste mensen herstellen weer, maar bij ernstige verschijnselen kan een ziekenhuisopname noodzakelijk zijn. Mits correcte behandeling en soms revalidatie kan men hiervan genezen. Deze complicatie is niet uniek voor Zika, maar kan ook voorkomen na andere infectieziekten.

Andere neurologische afwijkingen
Er zijn aanwijzingen dat het Zikavirus ook andere neurologische afwijkingen kan veroorzaken, zoals acute gedissemineerde encefalomyelitis (ADEM). Dat is een zeldzame autoimmuunziekte van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg), die gepaard gaat met koorts, hoofdpijn en verminderd bewustzijn. Er kunnen ook epilepsieaanvallen optreden.

10. Hoe kunt u een infectie door het Zikavirus voorkomen?

Er bestaat momenteel nog geen vaccin tegen het Zikavirus. De eerste experimentele vaccins zouden ten vroegste in september 2016 kunnen getest worden, maar het kan nog meerdere jaren duren voor er een vaccin op de markt komt.

De enige preventie is bescherming tegen muggen.
De overbrengende Aedes-mug steekt vooral in de voormiddag (vooral van + 9u - 11u), en in de namiddag tot voor zonsondergang (vooral van + 13u - 17 u). Maar ze kan ook 's nachts steken.

• Draag overdag lichtgekleurde kleren die het hele lichaam bedekken (lange mouwen, lange broek, sokken...)
• Smeer onbedekte huid regelmatig in met een muggenwerend middel op basis van DEET, IR3535 of icaridine. Volg nauwgezet de gebruiksaanwijzing. Kinderen jonger dan twee jaar en zwangere vrouwen mogen alleen producten met maximaal 30% DEET gebruiken.
• Breng muggengaas aan om muggen binnenshuis te weren.
• Slaap altijd onder een (geïmpregneerde) klamboe of in een muggenvrije ruimte, ook overdag.
• Vermijd plekken waar veel muggen voorkomen (vooral stilstaand water) en verwijder emmers, bloempotten en dergelijke met stilstaand water.

Indien u heel de tijd boven 2.000 m verblijft, is de kans op muggen zeer klein. Maar bij verplaatsingen op lagere hoogte (zelfs indien u het vliegveld niet verlaat), moet u altijd de nodige muggenwerende maatregelen nemen.

11. Waarom worden reizen naar risicogebied tijdens zwangerschap afgeraden?

Het Zikavirus kan worden overgedragen van moeder op het ongeboren kind tijdens de zwangerschap of bij de bevalling. Dit kan leiden tot ernstige afwijkingen, zoals microcefalie (te kleine schedelomvang).
Daarom raden vele landen, waaronder België, reizen naar gebieden waar het Zikavirus heerst af voor vrouwen die zwanger zijn of binnenkort zwanger willen worden.

Indien u, bijvoorbeeld om beroepsredenen, toch naar een van die landen moet reizen, bespreek dit dan vooraf met uw arts en neem ter plaatse alle voorzorgen om muggensteken te vermijden. Dit ook vanwege het vóórkomen van andere tropische infectieziekten, zoals dengue en malaria.

Raadpleeg na terugkeer uit risicogebied uw arts, zeker indien u ziek bent geweest of in de weken na terugkeer ziek wordt.

12. Mag u zwanger worden als u langere tijd in risicogebied verblijft?

123-zika-virus-baby-04-16.jpg
Als u langere tijd in risicogebied verblijft, bijvoorbeeld om beroepsredenen, wordt afgeraden om zwanger te worden. Gebruik heel die periode een efficiënt anticonceptiemiddel.

13. Waarop letten als u terugkomt van een land waar Zika-koorts voorkomt?

Reizigers die terugkomen uit regio's waar momenteel het Zikavirus heerst, kunnen mogelijk besmet zijn met dit virus. Meestal merken ze niet dat ze besmet zijn, maar soms krijgen ze milde klachten. Over het algemeen verdwijnen de klachten vanzelf na 2 tot 7 dagen zonder ernstige problemen.

• Indien u binnen twee weken na terugkeer ziek wordt (griepachtige klachten), raadpleeg dan zo snel mogelijk uw huisarts.
• Indien u zwanger bent en vreest dat u mogelijk besmet bent met het Zika-virus, dan kunt u zich laten testen. Welke controles en testen precies gedaan kunnen worden, hangt af de individuele situatie. Doe dit zeker als binnen twee weken na terugkeer klachten optreden die passen bij een infectie door dengue- (knokkelkoorts), chikungunya- of zikavirus.
• Vermijd - ook als u geen enkel symptoom vertoont - niet-beschermde seks (condoom) gedurende minstens één maand.
• Indien uw partner zwanger is: geen onbeschermde seks of geen seks tijdens de hele zwangerschap.

14. Mag u na terugkeer uit een risicogebied direct zwanger worden?

Indien u in een gebied bent geweest waar het Zikavirus heerst, of onbeschermde seks hebt gehad met iemand die (mogelijk) besmet is, wordt aangeraden om minstens één maand te wachten om zwanger te worden. Gebruik in de tussentijd een condoom of andere anticonceptie.
De Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention raden in hun meest recente advies (van 25 maart 2016) zelfs aan om minstens 8 weken te wachten om zwanger te worden wanneer u symptomen van Zika-koorts hebt gehad of wanneer besmetting met het Zikavirus is vastgesteld.

Een besmetting met het Zikavirus kan zonder klachten verlopen. Dus ook als u geen klachten hebt gehad, kunt u het virus bij u dragen.

15. Mag u borstvoeding geven na terugkeer uit risicogebied?

Het Zikavirus kan voorkomen in moedermelk. Maar er zijn tot nu toe geen aanwijzingen dat het virus via borstvoeding kan doorgegeven worden.

16. Waarom een condoom gebruiken tijdens een verblijf in en na terugkeer uit een risicogebied?

Hoewel het Zikavirus voornamelijk wordt overgedragen door muggen, zijn er gevallen gerapporteerd van seksuele overdracht van man op vrouw. Het is aangetoond dat het virus tot twee maanden aanwezig kan zijn in het sperma. Overdracht van besmette vrouwen op mannen is tot nu toe niet aangetoond.

Daarom wordt aangeraden om een condoom te gebruiken of geen seks te hebben tijdens een verblijf in en na terugkeer uit een risicogebied. Dit geldt zowel voor vaginale, orale als anale seks.

• Mannen die geen symptomen hebben gehad, wordt aangeraden om minstens één maand na terugkeer uit risicogebied geen onbeschermde seks te hebben maar een condoom te gebruiken. De Amerikaanse CDC raadt een termijn van twee maanden aan.
• Indien er wel symptomen zijn geweest of indien infectie met het Zikavirus is aangetoond, wordt aangeraden om langer dan één maand geen onbeschermde seks te hebben. De Amerikaanse CDC adviseert een termijn van zes maanden vanaf de eerste symptomen.
• Indien uw partner zwanger is, wordt onbeschermde seks tijdens de hele zwangerschap afgeraden.

17. Hoe kan een besmetting door het Zikavirus vastgesteld worden?

Op basis van de symptomen is het onmogelijk om vast te stellen of u besmet bent met het Zikavirus: de symptomen zijn bijvoorbeeld niet te onderscheiden van Dengue of Chikungunya. Bovendien kunt u ook besmet zijn zonder enige klacht.

Indien u recent in een gebied bent geweest waar het Zikavirus voorkomt, kan een besmetting alleen aangetoond worden met speciale tests:
• ELISA / Immunofluorescentietest voor het opsporen van IgG en IgM-antistoffen tegen het Zikavirus in het bloed.
• RT-PCR-test waarbij viraal RNA van het Zikavirus kan opgespoord worden in bloed, urine, sperma of speeksel.
• Een neutralisatietest waarbij in het laboratorium aan een bloedstaal van de patiënt virus wordt toegevoegd. Op die manier kan men zien of er antilichamen tegen zikavirus aanwezig zijn en kunnen kruisreacties met verwante virussen (zoals Dengue) onderscheiden worden.
Met deze nieuwe test kan de diagnose van een zika-infectie ook in die latere, post-acute fase met zekerheid worden gesteld.

Deze tests zijn vooral aangewezen bij zwangere vrouwen die recent in een risico-gebied zijn geweest en al dan niet symptomen van een besmetting vertonen.

18. Wat gebeurt er wanneer u zwanger bent en besmet bent met het Zikavirus?

Indien u zwanger bent en door laboratoriumtests is aangetoond dat u besmet bent met het Zikavirus, bestaat een (kleine) kans op problemen bij het ongeboren kind. Het is niet bekend hoe groot die kans is, en evenmin of de kans verhoogt indien u symptomen van de ziekte hebt gehad.
Bespreek dit met uw huisarts of gynaecoloog, die eventueel een gespecialiseerd centrum zal raadplegen.

• De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert om bij zwangere vrouwen die besmet zijn met het Zikavirus, tussen week 28 en 30 van de zwangerschap minstens twee echografieën uit te voeren om mogelijke foetale misvormingen op te sporen.
• In Nederland hebben de Nederlandse Vereniging voor Obstretie en Gynaecologie (NVOG) en de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) een (voorlopige) richtlijn opgesteld over de opvolging van zwangere vrouwen met een positieve laboratoriumtest.
Daarin wordt aangeraden om bij de zwangere vrouw een geavanceerd ultrageluid onderzoek (GUO) uit te voeren om mogelijke foetale problemen op te sporen, en verdere opvolging van de zwangerschap in een gespecialiseerd centrum voor perinatologie.
Verder worden een aantal maatregelen opgesomd voor de opvolging van het pasgeboren kind, onmiddellijk na de geboorte en tijdens het eerste levensjaar.

19. Hoe wordt Zikakoorts behandeld?

Er bestaat geen specifieke behandeling. De behandeling is er vooral op gericht om de klachten te verminderen. Raadpleeg uw arts indien u denkt Zika-koorts te hebben, en zeker indien u zwanger bent.
• Rusten
• Veel drinken
• Een koortswerend middel (bij voorkeur paracetamol, geen aspirine of niet-steroïdale ontstekingsremmers, vanwege een mogelijk risico op inwendige bloedingen).
• Eventueel een antihistaminicum tegen de jeuk bij huiduitslag.

20. Waar vind je meer actuele informatie over het Zikavirus?

België

ITG 

Health Belgium


Buitenlandse websites

RIVM 

ECDC 

WHO 

CDC  

The lancet


Laatst bijgewerkt: november 2019

Artikels over gezondheid in je mailbox? Schrijf je in op onze nieuwsbrief en ontvang een gratis e-book met gezonde ontbijtrecepten.

eenvoudig terug uit te schrijven
Wij verwerken jouw persoonsgegevens conform het Privacy-beleid van Roularta Media Group NV.
volgopfacebook

volgopinstagram