Hoe herken je autisme bij baby’s en kleuters?

nieuws Het is belangrijk om vroegtijdig hulp te zoeken als er sprake is van een vorm van autisme. Hoe eerder een diagnose gesteld kan worden, hoe beter het is voor de ontwikkeling van het kind en de begeleiding van ouders.

Wanneer kan je autisme vaststellen?

Belangrijkste kenmerken

De verschillende kenmerken van autisme kunnen in drie grote categorieën ondergebracht worden : de sociale relaties, de communicatie en beperkt voorstellingsvermogen met sterotiep gedrag. Dat noemt men ook wel de triade.Deze kenmerken kunnen in verschillende combinaties en met een verschillende intensiteit voorkomen. Sommige kinderen hebben veel symptomen in ernstige mate, andere kinderen hebben minder symptomen ook in lichtere mate.

1. Beperkingen in sociale interactieHet centrale probleem is moeilijkheden met wederkerigheid in de sociale relatie. De wijze waarop dit merkbaar wordt in de omgang met een kind met autisme kan erg verschillen. Sommige kinderen zijn heel passief en nauwelijks betrokken bij de hen omringende wereld, terwijl anderen geen afstand bewaren en vaak op een ongewone manier iemands aandacht opeisen. Bovendien is zowel het inzicht in wat anderen voelen en denken als het doorzien van sociale situaties zeer beperkt.

Enkele voorbeelden:
• moeite hebben om oogcontact te maken;
• vermijden lichamelijk contact;
• geen 'sociale glimlach' (die begint meestal bij 6 weken);
• als kind zijn armpjes niet naar de ouders uitstrekken om opgepakt te worden;
• niet reageren op toenadering van anderen, bijvoorbeeld andere kindjes;
• niet of nauwelijks imiteren van geluiden of bewegingen van anderen, bijvoorbeeld simpele handelingen zoals in de handjes klappen, dag wuiven…;
• niet of nauwelijks reageren op de eigen naam;• als baby heel rustig zijn en nooit iets nodig lijken te hebben;
• liever alleen spelen of heel dominant zijn tijdens een spel met leeftijdsgenootjes;
• interesses of plezier weinig of niet delen met anderen;
• weinig gelaatsuitdrukkingen of gebaren gebruiken om contact te maken.

2. Beperkingen in communicatieBij autisme is het communicatieproces verstoord, maar ook de communicatiemiddelen of de manier waarop wordt gecommuniceerd. Wanneer er taal aanwezig is, wordt ze niet altijd gebruikt als middel om echt te communiceren. Begaafde kinderen met autisme kunnen bijvoorbeeld erg taalvaardig zijn en zelfs over een grote woordenschat beschikken, maar ondervinden vooral problemen bij de ‘kunst van de taal’, de pragmatiek, niet zozeer bij de ‘techniek’. Ze missen de vaardigheden om taal soepel en gepast te begrijpen en te gebruiken in de sociale context. Mimiek en gebarentaal is voor hen moeilijk te begrijpen en kan een bron van verwarring vormen.

Enkele voorbeelden:
• echolalie, waarbij geluiden, woorden of zinnen die ze net gehoord hebben worden herhaald, of die bijvoorbeeld uit een tekenfilm werden geplukt;
• vertraagde taalontwikkeling: weinig brabbelen; nog geen losse woordjes zeggen bij 1½ jaar; nog geen twee-woordzinnen maken als het kind 2 jaar is.
• verwisselen van persoonlijke voornaamwoorden (‘jij’ in plaats van ‘ik’);
• steeds maar over hetzelfde praten, obsessief met één thema bezig zijn;
• vaak maken ze korte zinnen en zeggen ze alleen het hoognodige;
• niet weten wanneer je iets zegt of wanneer je beter iets niet zegt;
• communicatie is eerder eenrichtingsverkeer: niet goed weten hoe je een gesprekje voert, geen rekening kunnen houden met wat de gesprekspartner weet of nog niet weet;
• Weinig expressie bij het praten (geen gebaren, eentonig praten…);
• het letterlijk nemen van taal: dat valt het meest op bij grapjes, uitdrukkingen en zegswijzen. Figuurlijk taalgebruik kan erg verwarrend zijn voor kinderen met autisme.

3. Beperkt voorstellingsvermogen, ongewone interesses en repetitief gedragMensen met autisme kunnen op een starre manier functioneren, stereotiep of repetitief gedrag vertonen en een beperkte of ongewone belangstelling hebben. Ook hier bestaan grote verschillen tussen kinderen onderling.

Dat komt onder meer tot uiting in:
• motorische stereotypieën, zoals ronddraaien, wiegen, flapperen met de armen, op de tenen lopen;
• repetitieve handelingen (herhalen van dezelfde handelingen), bijvoorbeeld alsmaar een lichtknopje aan en uit doen, met de wieltjes van een speelgoedauto draaien, openen en sluiten van deuren…;
• rituelen (zaken in een bepaalde volgorde doen) of routines, bijvoorbeeld altijd dezelfde weg naar een bepaalde bestemming nemen;
• het uren bezig zijn met het op een welbepaalde manier ordenen van voorwerpen, bijvoorbeeld speelgoed in rijtjes zetten;
• het spelen op een heel eigen manier, waarbij een spel of voorwerp niet wordt gebruikt waarvoor het bedoeld is;
• Geen fantasie in spel, bijvoorbeeld om een pop ‘eten’ te geven;
• het erg gehecht zijn aan dingen die voor ons nauwelijks waarde hebben: touwtjes, stukjes papier, enz.
• afwijkende interesses van leeftijdsgenoten, bijvoorbeeld interesse voor dieren die uitgestorven zijn, niet voor dieren in het algemeen
• het ontwikkelen van een passie voor bepaalde thema’s zoals auto’s of de uurregeling van de treinen;
• de behoefte aan herhalingen en weerstand tegen verandering. Elke verandering kan beangstigend werken en verwarring veroorzaken.

4. Bijkomende problemenNaast deze typische kenmerken komen geregeld ook andere problemen voor. • Ongewone reacties op zintuiglijke prikkels. Overgevoeligheid voor geluid, geur of licht, maar ook op tactiel vlak, zoals een overgevoeligheid voor bepaalde kledingstoffen. Of net het omgekeerde: ongevoeligheid voor pijn, houden van felle geluiden…
• Een afwijkende, houterige en onhandige motoriek.
• Extreme en schijnbaar onlogische angsten.
• Overactiviteit en/of impulsief gedrag.
• Niet-specifieke gedragsproblemen zoals eet- en slaapproblemen, driftbuien, agressie, destructief gedrag en zelfverwondend gedrag.

Wat kan je doen bij een vermoeden van autisme?

Praat erover met je huisarts, kinderarts, een CLB-medewerker, leerkracht van je kind, … Delen ze jouw vermoeden niet en blijf je met vragen zitten, aarzel dan niet om toch de stap te zetten naar een gespecialiseerde dienst, bijvoorbeeld een Referentiecentrum Autismespectrumstoornissen (RCA).
Ouders weten immers als geen ander wanneer er iets mis is met de ontwikkeling van hun kind.


Autisme wordt bij voorkeur vastgesteld door een gespecialiseerd multidisciplinair team (MDT). Na een uitgebreid multidisciplinair onderzoek is een diagnose autisme in principe betrouwbaar vanaf de leeftijd van 2 jaar.

In de meeste Referentiecentra Autismespectrumstoornissen (RCA) bestaan lange wachttijden (tot één jaar). Je kan doorgaans sneller terecht bij een (kinder-)psychiater of een psycholoog. Weet wel dat om toegang te krijgen tot sommige gesubsidieerde voorzieningen of diensten, zoals thuisbegeleiding, een erkenning van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) en dus een diagnose gesteld door een multidisciplinair team erkend door het VAPH vereist is.


Het stellen van de diagnose autisme is geen gemakkelijke zaak. Ondanks de verbeterde kennis van autisme bij artsen, psychologen en andere professionelen, is het niet ongewoon dat er een hele tijd verloopt tussen de eerste bezorgdheid van ouders en een duidelijke en correcte diagnose. Toch zijn er ook heel wat factoren die de diagnostiek van autisme bemoeilijken. Zo komen niet alle kenmerken voor bij elk kind en kunnen ze variëren met de leeftijd en het ontwikkelingsniveau. Bepaalde kenmerken komen dan ook nog eens voor bij andere ontwikkelings-, gedrags- of leerstoornissen. Er is vandaag geen enkel diagnostisch instrument om uitsluitsel te kunnen geven over het al dan niet aanwezig zijn van autisme. Dé test voor autisme die 100 % zekerheid biedt bij elk kind, bestaat helaas niet.

Er kan niet rechtstreeks naar het RCA verwezen worden. Eerst moet er onderzoek gebeuren bij één van de RCA-sites. Aanmeldingen bij de sites gebeuren volgens leeftijd:

• UCKJA (0 tot en met 17 jaar): 03/280.49.00
• Gouverneur Kinsbergen Centrum COS (0 tot en met 7 jaar): 03/828.38.00
• Gouverneur Kinsbergen Centrum CGVB 113 (vanaf 12 jaar):03/821.03.00

Als uit dit onderzoek een vermoeden van autisme blijkt, worden diagnostische modules gepland in het RCA.

OPZ Geel

Dr. Sanodreef 4 2440 Geel
Aanmeldingen via het secretariaat divisie Jongeren
E-mail: Anneleen.peeters@opzgeel.be
Tel.: 014 57 91 35
Website: www.opzgeel.be/nl/jongeren/htm/RCA.asp

RCA Gent
UZ - Gent afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie
De Pintelaan 185 OK 12 F 9000 Gent
Tel.: 09/332 48 74 Fax: 09/332 27 58

Centrum voor Ontwikkelingsstoornissen - COS
De Pintelaan 185 2K5 9000 Gent
Tel.: 09/332 57 44 Fax: 09/332 38 06
Website: www.cosgent.be

De aanmelding kan bij één van beide subteams van het RCA. Aanmelden kan op werkdagen op volgende telefoonnummers:

• COS-Gent: 09 332 57 44 (baby's, peuters, kleuters en begin lagere school).
• Kinder- en Jeugdpsychiatrie: 09 332 48 74 (8-10 u en 14-16u, alle leeftijden, incl. volwassenen).

RCA Leuven
Expertisecentrum voor Autisme - ECA - UZ Gasthuisberg Leuven
Herestraat, 49 3000 Leuven
Tel.: 016 34 38 21 Fax: 016 34 38 30
E-mail: christine.vandezande@uzleuven.be 

RCA Brussel
UZ-Brussel
Laarbeeklaan, 101 1090 Jette Tel.: 02 477 60 94 Fax: 02 477 58 90 E-mail: odette.thon@uzbrussel.be
RCA UZ Brussel - Inkendaal
Inkendaalstraat, 1 1602 Vlezenbeek Tel.: 02 531 51 11 Fax: 02 532 23 66 E-mail: karolien.pennewaert@inkendaal.be

Bronnen: 
www.autismevlaanderen.be
www.kinderneurologie.eu/ziektebeelden/gedrag/autisme.php
www.autisme.nl/
www.landelijknetwerkautisme.nl/
www.cdc.gov/ncbddd/autism/index.html