Onnodige sterfte door gebruik van betablokkers bij operaties

nieuws De Europese richtlijn om patiënten voor een operatie bètablokkers toe te dienen, blijkt grotendeels te berusten op frauduleus onderzoek. De praktijk zou in Nederland mogelijk geleid hebben tot honderd onnodige sterfgevallen per jaar. De richtlijn wordt dit jaar herzien.

De European Society of Cardiology (ESC) richtlijnen ‘Task Force for Preoperative Cardiac Risk Assessment and Perioperative Cardiac Management in Non-cardiac Surgery‘ uit 2011 adviseerden gebruik van bètablokkers aan bij veel patiënten die een niet-cardiale ingreep moesten ondergaan. Deze aanbevelingen bleken gebaseerd op een aantal publicaties van de Rotterdamse hoogleraar Don Poldermans met daarin ‘gefabriceerde data’ en ‘academisch wangedrag’. Het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam onderzocht deze studies en oordeelde dat de onderzoekers ‘een aantal incorrecte of tegenstrijdige uitspraken doet’ en ‘niet erg geloofwaardig’ waren. In het definitieve rapport uit 2012 over de zaak noemde de beoordelingscommissie van het ErasmusMC één studie die direct door de ESC richtlijnen wordt geciteerd ‘nalatig’ en ‘wetenschappelijk onjuist’.
Een analyse van de beschikbare geloofwaardige studies, dus na weglating van de incorrect bevonden studies, in het vakblad Heart laat zien dat starten met bètablokkers als voorbereiding op een niet-cardiale het risico op sterfte met 27% verhoogt. Het risico op niet-fataal myocardinfarct nam af met 27%, maar het risico op beroerte nam toe met 73% en het risico op hypotensie met 51%. Snelle aanpassing van de richtlijn is dan ook nodig, stellen de onderzoekers.

Uitgaande van 760.000 sterftegevallen per jaar na niet-hart-operaties in Europa (1.9% van 40 miljoen operaties per jaar, volgens de richtlijn), doet vermoeden dat, volgens de voorgestelde berekening in de richtlijn, tot 160.000 extra sterftegevallen per jaar plaatshebben. Om hun betoog kracht bij te zetten vergelijken ze dit aantal met gevolgen van professionele misgedragingen in politieke sferen, en ze zetten dit in een grafiek tussen de aantallen verloren levens onder bepaalde politieke regimes.
Paradoxaal genoeg, zo merken de auteurs op, hebben sommige artsen mogelijk levens gered door het niet navolgen van de richtlijn. De auteurs merken ook op dat meer dan de helft van de extra sterfgevallen zijn opgetreden nadat duidelijk werd dat de richtlijnen waren gebaseerd op frauduleus onderzoek.

In afwachting dat de richtlijn wordt herzien, zegt de European Society of Cardiology (ESC) dat bètablokkers niet routinematig moeten worden gegeven aan alle patiënten die een niet-cardiale operatie moeten ondergaan, maar dat iedere patiënt individueel beschouwd moet worden door de behandelend arts.