Risico op ziekten door muggen groeit

nieuws Voor het eerst hebben wetenschappers van het Instituut voor Tropische Geneeskunde en de Universiteit Antwerpen een grondige inventaris gemaakt van de muggen in België. Er zaten een paar onverwachte soorten bij, en het effect van de globalisatie is al goed te zien. Het risico dat de muggen besmettelijke ziekten overdragen is nog steeds klein, maar het is wel groeiende, zo stellen de onderzoekers.

Tot halfweg de twintigste eeuw kwam malaria ook in België nog voor, maar toen die eenmaal uitgeroeid was, vond niemand bij ons het nog de moeite om de muggenpopulaties te volgen. Ook al zijn muggen wereldwijd (onrechtstreeks) verantwoordelijk voor meer doden dan enig ander organisme, bij ons leken ze al bij al onschadelijk. Ze bedreigden de volksgezondheid niet, en voor de individuele burger maakte het niet uit waar er hoeveel van welke muggen zaten. Zijn spuitbus werkte tegen allemaal.

Maar intussen is de wereld geglobaliseerd, schuiven de klimaatzones op en versnipperde ons landschap. Er zijn opnieuw geschikte condities voor het (her)opduiken van door muggen overdraagbare ziekten. In Zuid-Europa rukt bijvoorbeeld de tijgermug op, die virusziekten zoals dengue kan overbrengen. Ook andere door muggen overgebrachte ‘tropische’ ziekten duiken de jongste jaren in Europa op. Het begint belangrijk te worden om de evolutie van het muggenbestand te volgen en te kunnen voorspellen.

In 2007 startte een grootschalig muggenonderzoek, Modirisk, in 936 sites, verspreid over heel België. Zo’n inventaris is een eerste vereiste om de veranderingen in de muggenpopulaties te begrijpen. De muggen werden gevangen, geteld en met klassieke en moleculaire technieken geïdentificeerd. De onderzoekers noteerden ook allerlei gegevens over de vindplaats van de muggen. De invloed van de globalisatie was duidelijk: dankzij toerisme, transport en wereldhandel krijgen uitheemse soorten hier poot aan de grond. Zo’n ‘nieuwe Belg’ is Aedes koreicus, een soort die nog nooit buiten haar normaal verspreidingsgebied in Azië was gevonden. En er dook nog een tweede exoot op, Aedes japonicus japonicus. Allebei waarschijnlijk meegekomen met handelswaar. Allebei kunnen ze arbovirussen overdragen. Die veroorzaken ziekten zoals dengue, gele koorts, West-Nijlziekte, Chikungunya.

In totaal vonden de onderzoekers 24 verschillende muggensoorten in België. De meest voorkomende was onze klassieke ‘huismug’, Culex pipiens, Maar die soort bleek eigenlijk uit twee ondergroepen te bestaan, wat dan weer leidt tot hybriden die vogels én mensen steken, en dus ook ziekten tussen beide kunnen overdragen.
De invloed van ons versnipperd landschap is ook duidelijk: het zorgt voor meer diversiteit en dus voor meer kansen voor nieuwe soorten of nieuw gedrag. Sommige soorten voelen zich goed in verstedelijkte gebieden, waardoor ze meer in contact komen met mensen.

De onderzoekers ontdekten ook leefruimten, ‘habitats’, waar muggen aanwezig zijn die het West-Nijlvirus of malaria kunnen overbrengen. Op zich is dat niet erg. Om de ziekte effectief over te dragen, moeten ze eerst bloed zuigen bij iemand die de ziekte heeft, en die zijn er voorlopig niet of nauwelijks. Maar hoe meer toeristen een ziekte uit het buitenland meebrengen, hoe meer kans dat die ziekte een keer de ‘juiste’ mug ontmoet.

Dat risico is nog steeds klein, maar het kan niet meer genegeerd worden, waarschuwen de wetenschappers. Tot een paar jaar geleden had niemand ooit uitgezocht of hier insecten leefden die blauwtong konden overbrengen, “want blauwtong komt hier toch niet voor”. Tot het plots wél voorkwam, en als een lopend vuurtje over ons land trok. Blauwtong treft enkel herkauwers, maar de les voor de mens is duidelijk. Chikungunya en het West-Nijlvirus vinden in België bijvoorbeeld muggen om hen over te dragen, zodat een plotse uitbraak hier mogelijk is.