Legionella of veteranenziekte

dossier Legionella is een bacterie die in verschillende (drink-)watersystemen voorkomt en die legionellose kan veroorzaken, een longontsteking. De meeste mensen worden echter niet ziek na besmetting. Wanneer de ziekte wel optreedt, is deze te behandelen met antibiotica. Alleen in ernstige gevallen en zonder de juiste behandeling, kan de ziekte dodelijk zijn.

Lees ook: Zwemmen in vervuild (zwembad)water: welke ziektes kan je krijgen?

Wat is legionella?

Legionella leeft wijdverspreid in water. De bacterie groeit in biofilms aan de oppervlakte van meren, rivieren en beken. Lage hoeveelheden kunnen in water uitgroeien tot hoge concentraties als groeibevorderende factoren (ijzeren leidingen, rubberen afdichtingen) aanwezig zijn. Omstandigheden die een groei van de Legionella-bacteriën bevorderen zijn:

• stagnerend water
• watertemperatuur tussen 20° C en 50° C (de optimale temperatuur is 35° C - 46° C)
• zuurtegraad tussen 5 en 8,5
• sediment dat aanleiding geeft tot vorming van een biofilm
• aanwezigheid van micro-organismen, zoals algen, flavobacteriën, Pseudomonas, amoeben...
  

De volgende waterbronnen zorgen voor optimale condities om de groei van Legionella te bevorderen:

• koeltorens
• verdampers
• vloeistofkoelers die werken op verdampen van water om warmte weg te nemen (industriële koelprocessen zijn gekende bronnen)
• warmwatercircuits en tanks met een watertemperatuur van ongeveer 40° C
• bevochtigers en fonteinen die aërosols verspreiden en water op hogere temperatuur bevatten
• ijzeren leidingen
• rubberen afdichtingen
• whirlpools
• therapiebaden (>35° C)
• stagnatie van water op uiteinde van leidingen, standpijpen, oogdouches
• airconditioning

Vele warmwatercircuits hebben een temperatuur rond van 40° C. Bijgevolg zijn vele systemen besmet met de Legionella-bacterie. Bij water onder de 20° C vermenigvuldigt Legionella zich niet. De bacterie kan er wel in overleven. Water met een temperatuur boven de 55° C doodt de Legionella-bacterie. 

Lees ook: Waarom je kranen uitspoelen na vakantie?

In 1977 werd de bacterie Legionella pneumophila erkend als ziekteverwekker van een longontsteking. In dat jaar vielen 34 doden na een bijeenkomst van Korea-veteranen van de American Legion in een hotel in Philadelphia. De ernstige vorm van legionellosis wordt daarom ook de Veteranenziekte genoemd. Daarnaast bestaat er nog een ander ziektebeeld, namelijk Pontiac-fever (de lichte vorm of ook de legionella-griep). Deze benaming komt voort van een epidemie in Pontiac, Michigan, waar werknemers in een groot kantoorgebouw enkele dagen last hadden van hoge koorts, spierpijn en hoofdpijn. Het airconditioningssysteem lag toen aan de basis van het verspreiden van de Legionella-bacterie.

Symptomen

De incubatieperiode bedraagt twee tot tien dagen. De symptomen variëren van een lichte koorts tot een longontsteking (pneumonie). Als de ziekte tijdig wordt opgemerkt, is die met antibiotica behandelbaar.

• De eerste symptomen zijn: algemeen ziektegevoel, spierpijn en lichte hoofdpijn.
• Later treedt meestal hoge koorts op, krijgt men last van droge hoest en kortademigheid.
• Ook diarree, braken, misselijkheid en abdominale pijnen kunnen zich voordoen.
  
  

Pontiac-fever is een griepachtige ziekte. De incubatieperiode bedraagt 1 tot 3 dagen. Volledig herstel kan optreden in 5 dagen zonder behandeling.

Lees ook: Longontsteking of pneumonie: symptomen en behandeling

Risico

Een legionellose treedt vooral op bij personen met een verhoogd risico:

• Mensen met een chronische ziekte (hartziekte, diabetes…)
• Mensen met een verzwakt immuunsysteem
• Bejaarden
• Rokers
• Personen met chronische longaandoeningen
• Patiënten die een orgaantransplantatie hebben ondergaan
• Personen die corticosteroïden nemen
  
  

Lees ook: Meer risico op legionella na terugkeer van vakantie

Besmetting en test

Legionella kan verspreid worden via warmwatercircuits en via de kraan, douches, whirlpools, airconditioning en koeltorens. De gevormde aërosols kunnen in de longen terecht komen. Overdracht van mens op mens is nooit aangetoond.

• Watertest: Intussen kan je (online) al een test vinden die je thuis kan gebruiken om te kijken of jouw water besmet is met Legionella. 
  
• Test voor diagnose: De meest gebruikte laboratoriumtest voor de diagnose van de veteranenziekte is de urineantigeentest (UAT), waarmee een molecuul van de Legionellabacterie in de urine wordt opgespoord.
  
  

Lees ook: Legionella: waarop moet je letten op reis?

Preventie

Centraal bij de preventie staat de temperatuur van het leidingwater. Warmwaterleidingen moeten een temperatuur hebben van 60° C. Koudwaterleidingen moeten onder de 20° C blijven. De terugkeerleiding naar de verwarmer moet een watertemperatuur garanderen van minstens 50° C.

Problemen zijn:

• het onvoldoende geïsoleerd zijn van de leidingen
• het te dicht bij elkaar leggen van het warm- en het koudwatercircuit
• grote afstand tussen verhittingspunt en tappunt
• onvoldoende capaciteit van de boiler of opslagtank
• onvoldoende rondpompdebiet bij circulerende circuits
• opslagtanks, boilers en douche- en kraankoppen die niet regelmatig gereinigd en ontkalkt worden 
  
  

In elk geval moet je stagnatie van het water in de leidingen voorkomen.
De hoge temperatuur van het warmwatercircuit veronderstelt het veralgemeend gebruik van thermostatische kranen.
Doorspoelen van de leidingen met water op hoge temperatuur is een doeltreffend middel. De bacterie sterft zeer vlug af (ongeveer drie minuten) bij temperaturen van 70° C. Daarom is het aan te raden het circuit door te spoelen met water van 70° C gedurende 5 minuten of 60° C of meer gedurende 20 minuten d.w.z. effectief tussen 60 en 70° C aan het tappunt.

Lees ook: Legionella: hoe voorkom je een besmetting thuis?

Bronnen:
www.rivm.nl 
www.zorg-en-gezondheid.be
www.stichtingveteranenziekte.nl
www.cdc.gov