Vogelgriep: de meest gestelde vragen

dossier

1. Wat is vogelgriep?

Vogelgriep, aviaire influenza, wordt veroorzaakt door een Influenza A virus dat tot dezelfde groep behoort als de griepvirussen bij de mens. Het is zeer besmettelijk en snel verlopende ziekte bij vogels en pluimvee die duidelijk zichtbaar is en leidt tot sterfte. Besmetting van pluimvee kan plaatsvinden via direct contact met zieke dieren of door blootstelling aan besmet materiaal, zoals mest. Ook via de lucht is indirecte besmetting mogelijk.
Er zijn meer dan honderd mogelijke varianten van het vogelgriepvirus.

In Europa, met name Italië, zijn in het verleden meerdere vormen van klassieke vogelgriep voorgekomen. Eind 1999 sloeg een epidemie van klassieke vogelgriep toe in de noordelijke regio’s van Italië (vooral in Lombardije, Veneto en Friuli).
Het virus type H7N7 dat in 2003 in Nederland heeft toegeslagen is voor het laatst in 1985 in Australië waargenomen, daarvoor in Duitsland en Groot-Brittannië (1979).

Lees ook: Is vogelgriep gevaarlijk voor de mens?

2. Welke dieren zijn vatbaar voor vogelgriep (AI-gevoelige dieren)?

Kippen, kalkoenen, parelhoenders, kwartels, fazanten, patrijzen, pauwen, eenden, ganzen, zwanen, duiven (alleen van de soort Columbia livia), struisvogels, emoes, en nandoes. Bij duiven gaat het alleen om dieren die voor consumptie worden gehouden (dus niet om postduiven). Het gaat in alle gevallen zowel om de bedrijfsmatig gehouden dieren als om de dieren die b.v. als hobby worden gehouden.

3. Wat zijn de symptomen van vogelgriep?

4. Is vogelgriep gevaarlijk voor mensen?

Op dit moment kan niet voorspeld worden welke aviaire influenzastammen in potentie infectieus zijn voor de mens.
Alleen van het H5- en H9-type was de besmettingsmogelijkheid voor de mens aangetoond, in 7 gevallen met fatale afloop. Deze gevallen vonden alle in Hongkong plaats, 6 in 1997 en 1 in 2003.
De gevallen van vogelpest die wij in Europa kennen waren tot nu toe niet besmettelijk voor de mens.
Van het virus van de vogelgriep dat in Nederland is vastgesteld (type H7N7), werd aangenomen dat het niet gevaarlijk is voor mensen. Wel was bekend dat het een oogontsteking (conjunctivitis) bij de mens kan veroorzaken. De oogaandoeningen zijn onschuldig en goed te genezen.
In Nederland hadden medio april ongeveer 82 mensen een oogaandoening (conjunctivitis) opgelopen als gevolg van het vogelpestvirus. Het gaat in de regel om mensen die intensief en langdurig betrokken zijn geweest bij het ruimen van met vogelgriep besmette pluimveebedrijven. Drie mensen die niet bij de ruimingen betrokken waren, hebben via anderen ook eenzelfde oogaandoening opgelopen. Hieruit blijkt dat het virus overdraagbaar is van mens tot mens.
Maar nu blijkt het ook ernstiger aandoeningen te kunnen veroorzaken die zelfs dodelijk kunnen zijn.
Op 17 april overleed een Nederlandse veearts aan een pneumonie (longontsteking) ten gevolge van een besmetting met vogelgriep. Het vogelgriepvirus werd gevonden in de longblaasjes van de overleden persoon. Deze veearts heeft medegewerkt in het kader van de bestrijding van de vogelgriepepidemie in Nederland.
Bovendien blijkt uit de ervaringen in Nederland dat het virus ook kan worden overgedragen van mens op mens.

5. Hoe kunnen pluimveeruimers en pluimveekwekers voorkomen dat zij besmet raken met het vogelpestvirus?

De pluimveehouders en de personen belast met het leegmaken van de kippenhokken moeten onder toezicht blijven. Ze moeten zoveel mogelijk direct contact met de zieke kippen vermijden alsook met stof en fecale materie. Zij moeten beschermende kledij dragen - waaronder neusmondmaskers en beschermende brillen - en een goede hygiëne in acht nemen (handen wassen).
Pluimveehouders en de familie die op het bedrijf woont, lopen zelf alleen bij contact met veel pluimvee een kleine kans op besmetting. Zij moeten zoveel mogelijk voorkomen dat zij besmet materiaal via zieke kippen, stof of mest binnenkrijgen. Zij moeten een goede hygiëne in acht nemen (handen goed wassen).
Daarnaast krijgen de bewoners en werkers op verdachte pluimveebedrijven antivirale middelen voorgeschreven gedurende minstens 10 dagen. Indien nodig wordt de behandeling voortgezet (zie verder).

6. Ik ben in contact geweest met besmet of verdacht pluimvee, wat moet ik doen?

Alle mensen die mogelijk werden of worden blootgesteld aan contact met zieke dieren: d.i. overal waar dieren worden geruimd, namelijk alle kippenbedrijven binnen een straal van 3 km van de besmette bedrijven, en alle particulieren binnen een straal van 1 km van dezelfde besmette bedrijven:
• al deze mensen dienen gevaccineerd te worden ;
• aan iedereen moet het antivirale product oseltamivir (Tamiflu®) worden toegediend voor minimaal 10 dagen en indien nodig tot 6 weken (zie verder).

7. Ik ben in contact geweest met iemand die bij de ruiming van pluimvee betrokken was en een oogaandoening (conjunctivitis) heeft, wat moet ik doen?

De kans op overdracht van het virus van mens op mens is gering. Het is belangrijk dat de persoon met oogontsteking en uzelf de hygiëne goed in acht nemen. Dat wil zeggen: niet in de ogen wrijven en regelmatig handenwassen. Indien u zelf toch klachten van oogontsteking krijgt moet u contact opnemen met de huisarts. Deze kan u dan een kuur met antivirale middelen voorschrijven (zie verder) en bijkomende onderzoeken voorschrijven.
Als een persoon met het vogelgriepvirus in het oog besmet is, dan treden de verschijnselen binnen 2 à 7 dagen op.

8. Ik woon in besmet gebied en heb last van mijn ogen, wat moet ik doen?

In principe niets, tenzij u in contact bent geweest met besmet pluimvee en een duidelijk ontstoken rood oog krijgt. Hoewel dit vanzelf overgaat, kan de kans dat u anderen besmet worden beperkt door een kuurtje van antivirale middelen te nemen (zie verder). Uw huisarts kan dit voorschrijven.
Mensen kunnen conjunctivitis krijgen ondanks het slikken van oseltamivir. Vermoedelijk is dit te wijten aan niet of onvolledig slikken, maar hierover is geen zekerheid te krijgen.

9. Hoe belangrijk is het om antivirale middelen te slikken?

10. Wat zijn antivirale geneesmiddelen?

De antivirale middelen beschermen u tegen ziekteverschijnselen door het vogelgriepvirus en bovendien zorgen ze ervoor dat u bij een eventuele besmetting het virus niet verder kunt verspreiden. Ook zorgen de middelen ervoor dat het onmogelijk is dat het vogelgriepvirus wordt overgedragen op iemand die al besmet is met een menselijk griepvirus waardoor er een gevaarlijk nieuw type virus zou kunnen ontstaan. Het is daarom dat het ook aanbevolen is deze personen tegen de menselijke griepvirus in te enten (zie verder).

Productinfo: Oseltamivir (Tamilflu®).
Tamiflu is een antiviraal middel en is werkzaam tegen influenzavirussen. Het is het enige product waarvan bewezen is dat het werkzaam is tegen het virus van de vogelpest.
Tamiflu voorkomt vroegtijdig de vermenigvuldiging van virussen in het lichaam. Tamiflu zorgt er dus voor dat lichaamscellen die geïnfecteerd zijn met viruscellen niet opnieuw andere cellen besmetten.
Nevenwerkingen:
Meest gerapporteerd is nausea en braken, gedurende de eerste 2 dagen en dit bij minder dan 1 % van de behandelde patiënten.

Voorzorgen:
Mensen met ernstig nierlijden (lagere dosis)
Er zijn onvoldoende gegevens over het gebruik van Tamiflu bij zwangere vrouwen. Gebruik van Tamiflu tijdens de zwangerschap of borstvoeding mag daarom alleen overwogen worden indien het potentiële voordeel voor de moeder het potentiële risico voor de foetus of zuigeling rechtvaardigt.

11. Beschermt het menselijk griepvaccin tegen vogelpest?

Neen. Het griepvaccin beschermt de mensen tegen de voornaamste soorten griepvirus die bij de mens circuleren maar beschermt niet tegen de vogelgriep.

12. Waarom wordt het griepvaccin dan aangeraden bij mensen in risicogebieden?

Vogelgriep is een griepvirus. Dit virus kan ook mensen besmetten. Er is een kleine kans dat dit gebeurt bij iemand die ook met het mensengriepvirus is besmet. Op zo'n manier zou er een vermenging van de twee virussen kunnen optreden en een nieuwe variant van het mensenvirus ontstaan, dat mogelijk gevaarlijk is voor de volksgezondheid.
Om deze situatie te voorkomen krijgt iedereen die in contact kwamen met zieke dieren of bewoners zijn van bedrijven of woningen waar pluimvee werd geruimd (“contactpersonen”), in het beschermingsgebied een griepvaccin.

13. Welke maatregelen gelden in de risicogebieden?

Momenteel is een groot deel van de provincies Antwerpen en Limburg uitgeroepen tot risicogebied (preciese gegevens zijn te vinden op de website van het Federaal Voedselagenschap). In deze gebieden gelden volgende maatregelen:
• De toegang tot elk bedrijf waar pluimvee wordt gehouden, wordt afgesloten met een rood-witte ketting met een waarschuwingsbord waarop duidelijk leesbaar de vermelding TOEGANG VERBODEN staat.
• Het vervoer en het verzamelen van pluimvee en andere vogels is verboden.
• Het vervoer van broedeieren is verboden.
• De afvoer van consumptie-eieren vanaf pluimveebedrijven, pakstations en soortgelijke
inrichtingen is verboden
• Het vervoer van gebruikt strooisel en pluimveemest is verboden.
• Alle pluimvee moet worden binnengehouden in de bedrijfsgebouwen.
• De afvoer van tweehoevigen en paarden van gemengde bedrijven waar ook pluimvee wordt gehouden, is verboden.
• De afvoer van mest van gemengde bedrijven waar ook pluimvee wordt gehouden, is verboden.
• Het ophalen van melk op gemengde bedrijven waar ook pluimvee wordt gehouden, is verboden,
• Honden en katten op bedrijven waar pluimvee wordt gehouden, moeten worden opgesloten.
• Van elk vervoermiddel dat een bedrijf verlaat waar pluimvee wordt gehouden, moeten de wielen
en de banden worden ontsmet
• De bedrijfsdierenarts moet éénmaal per week, met een interval van tenminste vier dagen, een periodieke bedrijfscontrole uitvoeren.

14. Ik heb maar een paar kippen of ganzen. Gelden voor mij ook maatregelen?

De maatregelen die zijn ingesteld, gelden voor alle houders van dieren die gevoelig zijn voor klassieke vogelgriep. Dus ook voor particuliere houders van deze dieren.

15. Wat kan ik doen om te voorkomen dat ik zelf de ziekte verder verspreid?

Iedereen kan vogelgriep onbewust verspreiden. Uzelf, uw gezin of bezoekers. Of u nu een bedrijf met pluimvee of andere vatbare vogels heeft, of deze dieren als hobby houdt. Vogelgriep laat zich namelijk erg gemakkelijk verspreiden. Vooral via kleding, schoenen en handen. Het virus kan al aanwezig zijn zonder dat u het weet. Een beetje mest onder een schoen is dan al voldoende om het verder te brengen. Wat kunt u doen om verspreiding tegen te gaan?

Dierhouders en hun gezinsleden
• Als u (mogelijk) andere dierhouders gaat ontmoeten, neem dan vlak voor vertrek een douche of was uzelf uitgebreid. Vergeet daarbij uw haar niet. Trek schone kleren en schoenen aan, die u gescheiden houdt van de kleren en schoenen die u thuis en op het bedrijf draagt.
• Was voor vertrek nog even uw handen met water en zeep.
• Bezoek geen andere plaatsen waar voor vogelgriep gevoelige dieren aanwezig zijn, zoals dierentuinen, kinderboerderijen en agrarische bedrijven.
• Wissel na thuiskomst van een bijeenkomst direct weer van kleding en schoeisel.
Schoolgaande kinderen
De kinderen van dierhouders kunnen gewoon naar school gaan. Wel is het verstandig om ook kinderen schone kleren en schoenen te laten aantrekken bij vertrek en ze goed te laten wassen of douchen. Ook fiets of brommer moeten goed gereinigd worden. Houd ook voor de kinderen de kleding en schoenen die zij buitenshuis dragen gescheiden van wat zij thuis en op het erf dragen. Kinderen die komen van besmette of verdachte bedrijven moeten extra voorzichtig zijn.
Ontsmettingsbakken
Houdt u dieren die vatbaar zijn voor vogelgriep, plaats dan een ontsmettingsbak. Deze bak kunt u het beste plaatsen op een veel gebruikte route, bijvoorbeeld bij de ingang van stal. Het is zaak eerst alle mest van het schoeisel te verwijderen. Daarna gebruikt u de ontsmettingsbak om eventueel aanwezig virus te doden.
In de ontsmettingsbak dient u een toegelaten ontsmettingsmiddel te gebruiken. De bruikbaarheid tijdens klassieke vogelpest is af te leiden uit de registratie van het middel. Het klassieke vogelgriepvirus (aviaire Influenza) behoort tot de zogenaamde 'orthomyxo virussen'. Dit zijn virussen met een eiwitmantel, die relatief makkelijk afdoodbaar zijn. Bij de leverancier of in de winkel kan elk ontsmettingsmiddel worden gekocht dat werkzaam is tegen orthomyxo virussen, want die zijn dus ook bruikbaar bij klassieke vogelgriep.

16. Waarom worden kippen en ander pluimvee niet gevaccineerd tegen vogelpest?

Vaccinatie kan als alternatieve bestrijdingsmethode helaas niet worden toegepast. Vaccineren biedt pas na drie weken bescherming tegen het virus en er dient meerdere malen gevaccineerd te worden alvorens het effectief is. De vaccinatie gaat de verspreiding van het virus niet tegen. Bovendien is het vaccineren zeer arbeidsintensief en bestaat er een risico van verdere verspreiding van het virus.
De Europese Commissie verbiedt de vaccinatie omdat dit de internationale handel zou kunnen verstoren. Na vaccinatie kan namelijk niet meer worden nagegaan of een dier waarbij antilichamen worden aangetroffen besmet is dan wel is gevaccineerd. Het vaccinatieverbod geldt ook voor hobbydieren.
De Europese Commssie heeft wel toestemming gegeven voor het vaccineren van AI-gevoelige dieren in dierentuinen. Het is mogelijk daartoe over te gaan omdat het aantal dierentuinen beperkt is. Dierentuinen beschikken over goede quarantainemogelijkheden. Bovendien betreft het vaccinatie van een beperkt aantal dieren, waardoor de controle op het virus mogelijk blijft en de kans op verdere verspreiding van het virus beperkt is.

17. Mogen pluimveeproducten als kip en eieren nog geconsumeerd worden?

Alle producten van kip, kalkoen, ander pluimvee en eieren mogen gewoon worden gegeten.
Het afslachten van de kippen en het verbod op transport van kippen en eieren is nodig om verdere verspreiding van het virus te voorkomen.

Meer info

Meer info kan u vinden op de website van het Federale Agentschap voor de Voedselveiligheid: www.favv.be